Η βάση του κολοσσικού Απόλλωνα, αφιέρωμα των Ναξίων στη Δήλο (600 π.Χ.)είναι ενεπίγραφη: [τ]ο̑ ἀϝυτο̑ {αὐτο̑} λίθο̄ ε̄̓μὶ ἀνδριὰς καὶ τὸ σφέλας] . Θεωρείται ότι η επιγραφή αναφέρεται στο άγαλμα και το σφέλας (βάση στήριξης), όχι το βάθρο . Αξίζει όμως τον κόπο να κάνουμε μια χρονική παρένθεση, παραθέτωντας εδώ την σύντομη ιστορία (της καταστροφής) του αγάλματος.
Όπως είπαμε το άγαλμα φαίνεται να τοποθετήθηκε στο βάθρο περί το 600 π.Χ. σε μία εποχή που οι Νάξιοι κυριαρχούσαν στη Δήλο.
Το 499 π.Χ. ή το 478 π.Χ. μετά το νικηφόρα αντίσταση στη πρώτη περσική εκστατεία ή μετά τη νικηφόρα μάχη των Πλαταιών, οι Νάξιοι χαράσσουν μια δεύτερη επιγραφή [Ν̣ά̣ξ̣ι̣οι Ἀπόλλω[νι — — —] , δηλαδή οι Νάξιοι στον Απόλλωνα, στην οπίσθια μεριά του βάθρου.
Το 426 π.Χ. ο Νικίας που οι Αθηναίοι έστειλαν ως θεωρό στο νησί, για να κατευνάσει την οργή του Απόλλωνα και να σώσει τους Αθηναίους από τον λοιμό, μετά τις θυσίες, τους αγώνες και τα συμπόσια, έστησε χάλκινο υπερμεγέθη Φοίνικα. Ο Φοίνικας αυτός κατέπεσε αργότερα από δυνατούς ανέμους συμπαρασύροντας τον κολοσσικό Απόλλων των Ναξίων .
Το 1422 μ.Χ. ο περιηγητής Bondelmonti λέει ότι επιχείρησαν να σηκώσουν το πεσμένο κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα αλλά δεν το κατάφεραν.
Το 1658 μ.Χ. είδε τον κολοσσό των Ναξίων ο Boschini αλλά ήταν ήδη συντρίμια.
Το 1675 μ.Χ. ο Spon είδε τα συντρίμια του αγάλματος και οι ντόπιοι αφηγήθηκαν ότι λίγο καιρό πριν ο Ενετός Πρεβετιτόρος Τήνου πριόνισε το πρόσωπο του αγάλματος, γιατί δεν μπορούσε λόγω του βάρους να μεταφέρει όλη την κεφαλή στο πλοίο του.
Ο Turnefort βρήκε τον κολοσσό […]ακέφαλον, άποδα, και άχειρα[…]
Σήμερα σώζονται στη Δήλο το ένα χέρι (βρίσκεται στο μουσείο, τμήμα του κορμού και η ενεπίγραφη βάση στήριξης η μεν βάση στο ακριβές σημείο που την τοποθέτησαν το 600 π.Χ. ενώ ο κορμός παράπλευρα της βάσης.
Χρήστος Σιδερής
